“In Rotterdam hebben we de ambitie om een aantal wijken in 2030 op het warmtenet aangesloten te hebben; in 2050 moet de hele stad aardgasvrij zijn”, vertelt Wim Noordhof, Adviseur ondergrond van de gemeente Rotterdam. “Dat is een hele uitdaging. We hebben uitgebreid onderzoek gedaan naar hoe we de warmtetransitie vorm kunnen geven en warmtenetten gaan daarin een grote rol spelen.” In de Rotterdamse bodem ligt al een aardig netwerk, want de restwarmte van de industrie wordt hier al jaren benut om woningen te verwarmen. Dus de ervaring is er, maar er moeten nog vele kilometers leiding bij. Noordhof: “Een warmteleiding neemt meer plek in dan een gasleiding en op sommige plekken is de ruimte echt heel beperkt. Je wilt zo ver mogelijk bij de drinkwaterleiding vandaan blijven om te voorkomen dat deze opwarmt. Warmte is een eerste levensbehoefte, maar gezond drinkwater is dat net zo goed.”

De bodemtemperatuur bepaalt in sterke mate de temperatuur van het drinkwater aan de tap. Deze mag maximaal 25°C zijn. Hogere temperaturen stimuleren de groei van bacteriën zoals Legionella en leveren daarmee een gezondheidsrisico op. Maar ook voor de energie­transitie is het van belang dat de drinkwaterkwaliteit op peil blijft, stelt Arno Bindt, Manager Assetmanagement bij Evides. “Je wilt niet dat we straks van het gas af zijn, maar er geen koud water meer uit de kraan komt. Daarmee zou ook het draagvlak voor de energietransitie kunnen afnemen.”

En er speelt nog iets: hitte. Klimaatverandering leidt tot meer hete dagen en vooral in stedelijk gebied loopt het kwik dan sterk op. “Dit hitte-eiland effect werkt door in de bodem, deze warmt ook op”, zegt Tara van Iersel, Adviseur hitte en droogte bij de gemeente Rotterdam. “We onderzoeken nu de risico-locaties op basis van factoren zoals zoninval en verharding. Om hitte tegen te gaan willen we vergroening, maar juist in de stad lukt dat vaak niet. Een boom neemt ondergronds net zoveel ruimte in als bovengronds en die ruimte is er niet altijd. We zien dat het op alle vlakken knelt.” Om te voorkomen dat drinkwater­leidingen te veel opwarmen, zullen dus ook verharding en schaduwcondities meegenomen moeten worden in het ontwerp.

De enorme omslag van de energietransitie is pionieren on the job. Te meer omdat de minimale afstand tussen warmteleiding en waterleiding nog niet is opgenomen in de NEN-norm voor de ordening van kabels en leidingen. Daar wordt wel aan gewerkt. Gemeente Rotterdam en Evides zijn betrokken bij het onderzoek naar wat de normafstand zou moeten zijn. Noordhof ziet daarnaast oplossingen in innovatieve technieken. “Misschien kunnen we leidingen boven elkaar in plaats van naast elkaar leggen, of een ander type buis gebruiken. Dit kan een oplossing zijn voor smalle straten, de techniek is volop in beweging.”

In al deze dynamiek moeten we de doelmatigheid niet uit het oog verliezen. Assetmanager Bindt: “Een waterleiding kan in principe honderd jaar blijven liggen. Als verleggen noodzakelijk is, moeten de kosten daarvan wel in de plannen worden meegenomen. Evides kan dit niet in haar eentje oplossen, het is een gezamenlijke verantwoordelijkheid.” In Rotterdam werken Evides, Stedin en de gemeente samen in een convenant en dat vergemakkelijkt de afstemming. Noordhof: “Binnen het convenant zoeken we de samenwerking op, zodat de grond niet onnodig twee keer open hoeft. Ook bij de energietransitie gaan we intensief samenwerken met de netbeheerders.”

“Het is heel belangrijk om in een vroeg stadium met elkaar om tafel te zitten”, benadrukt Noordhof. “De warmtetransitie is geen kwestie van de ene leiding eruit en de andere erin, het is veel complexer. We willen warmtenetten, maar ook zorgen voor veilig drinkwater en maatregelen nemen tegen hitte zoals vergroening. Die zaken kunnen elkaar in de weg zitten. Gemeenten zouden daarom al in de planvormingsfase de samenwerking op moeten zoeken, niet alleen met de netbeheerders, maar ook met elkaar. We kunnen veel kennis delen, bijvoorbeeld via het Gemeentelijk Platform Kabels en Leidingen (GPKL). De energietransitie is een grote uitdaging voor alle stakeholders, maar ik ben ervan overtuigd dat je altijd tot een oplossing komt, zolang je maar oog houdt voor elkaars belangen.”