Aqualab Zuid is gevestigd aan spaarbekken Petrusplaat. Kijk je naar buiten, dan zie je de watervoorraad van Evides. In het laboratorium worden watermonsters uit de Maas getest op een groot aantal parameters: chemisch, microbiologisch en hydrobiologisch. Aqualab Zuid vervult een cruciale rol in de monitoring van de waterkwaliteit nog voordat het in de bekkens wordt gepompt, vertelt Gerdien de Kloe, senior adviseur Chemische Waterkwaliteit. “Bij de innamepunten maken we gebruik van biomonitoring met zoetwatermosselen. Daardoor kunnen we 24/7 in de gaten houden of er sprake is van verontreiniging. Als de mosselen zich lekker voelen dan staan ze open, maar ze gaan steeds verder dicht als de waterkwaliteit verslechterd. Dat is voor ons een alarmsignaal. Vervolgens wordt er automatisch een monster getapt zodat we kunnen onderzoeken om welke stof het gaat.”

Om microverontreiniging in het water te onderzoeken maakt het lab gebruik van vloeistofchromatografie, UV-detectie en (hoge resolutie) massaspectrometrie. Zo detecteren ze bij Aqualab Zuid zowel bekende als onbekende (antropogene) stoffen in het water. Sinds een aantal jaren is er steeds meer aandacht voor onbekende stoffen in oppervlaktewater. Voor onbekende stoffen bestaan geen (wettelijke) normen of is de schadelijkheid voor het milieu en de volksgezondheid nog niet vastgesteld. Ook RIWA-Maas, een samenwerkingsverband van drinkwaterbedrijven in België en Nederland, vroeg hier in haar jaarrapport over 2019 aandacht voor. RIWA toetst de waterkwaliteit van de Maas aan de hand van het Europees Rivieren Memorandum, de kwaliteitsstandaard voor rivierwater van 170 Europese drinkwaterbedrijven. Het merendeel van de geconstateerde overschrijdingen van de ERM-streefwaarden in de Maas kwam in 2019 volgens RIWA van opkomende stoffen.

Volgens De Kloe blijft het de uitdaging om constant te innoveren zodat het waterlaboratoium ook nieuwe onbekende stoffen in het water kan meten. “Op dit moment hebben we een stoffenbibliotheek met ruim 2.000 bekende stoffen. Daarnaast worden onbekende pieken gedetecteerd. Deze worden gecodeerd zodat we ze bij toekomstige metingen kunnen herkennen. Wanneer een onbekende piek vaker aangetroffen wordt, is er de mogelijkheid om deze te identificeren. We zijn altijd bezig met het ontwikkelen van nieuwe screeningsmethoden. Dat is nodig omdat de industrie ook niet stilstaat en nieuwe stoffen ontwikkelt. De grootste uitdaging zijn de polaire stoffen, die goed oplossen in water en daardoor voor ons lastig meetbaar zijn. Stuiten we op een nieuwe onbekende stof, dan is dat niet per sé een direct gevaar voor de waterkwaliteit. We meten stoffen namelijk al in zeer lage concentraties. We gaan eerst kijken of de stof over een langere periode vaker voorkomt en we nemen monsters op andere plekken in het Maasstroomgebied. Daarnaast monitort Rijkswaterstaat de waterkwaliteit bij Eijsden en Waterbedrijf WML zit ook aan de Maas. Daar doen we drie keer per week metingen bij de innamepunten in Roosteren en Heel (Limburg). Dat is een groot voordeel want daardoor zien we verontreiniging voor Evides al dagen van tevoren aankomen,” aldus De Kloe, waarbij, als dat nodig is, tijdelijk de inname van het rivierwater kan worden gestopt.

Volgens de Kloe is het van belang dat waterlaboratoria en waterbedrijven in de toekomst in een eerder stadium gaan onderzoeken wat de toxiciteit van onbekende stoffen is. “We zijn in staat om steeds lagere concentraties te meten. Dat kan een voordeel zijn, maar sneller weten welk effect onbekende stoffen hebben op de volksgezondheid en het milieu is eigenlijk veel belangrijker. Dan weten waterlaboratoria beter welke stoffen geïdentificeerd moeten worden, dat is namelijk een complex en tijdrovend proces. Het bepalen van de toxiciteit gebeurt nu ook al, maar dit is nog een vrij academische traject.”

RIWA-Maas waarschuwt dat scherpe bewaking van de waterkwaliteit steeds belangrijker wordt. Door de droge zomers is de rivierafvoer laag en wordt de Maas extra kwetsbaar voor verontreiniging. Evides kan – bij een te lage rivierafvoer of als er sprake is van een (onbekende) verontreiniging - besluiten om tijdelijk de inname stop te zetten. De spaarbekkens fungeren dan als buffer waarmee 2 tot 3 maanden schoon drinkwater kan worden geproduceerd.

Aqualab Zuid werkt op dit moment nauw samen met waterlaboratoria van Rijkswaterstaat en andere waterbedrijven. Maar om bij incidenten nog sneller te kunnen handelen zou deze samenwerking nog verder verbreed kunnen worden, stelt De Kloe. “Het zou enorm helpen als we nauwer kunnen samenwerken met de laboratoria van waterschappen en de laboratoria over de grens in België. Het is een open deur, maar als je elkaar bij een incident nodig hebt dan is het fijn als je weet wat je aan elkaar hebt. We moeten ons als waterlaboratoria wel blijven realiseren dat wij aan het eind van de keten zitten. Daarom zijn we blij met de inspanningen van RIWA-Maas om internationaal intensiever samen te werken en beter in beeld te brengen wat er in de rivier terecht komt, en waar. Niet alleen in Nederland, maar ook over de grens.”